Als je bekend bent met het stoïcisme, dan weet je hoe het je helpt naar een goed leven. Zo schreef ik eerder waarom iedereen moet starten met het stoïcisme. Maar hoe doe je dat?
Het stoïcisme onderscheidt zich van andere filosofieën, omdat het uitgaat van de praktijk. Er wordt nagedacht, maar het belangrijkste is dat je het toepast op je leven.
Om het praktisch te maken hebben de stoïcijnen meerdere oefeningen beschreven in hun teksten. Het zijn oefeningen die zelfs worden aangehaald in hedendaagse wetenschap. Oefeningen die bewezen effect hebben in onderzoek en de praktijk. Hoe mooi is dat?
In dit artikel neem ik de belangrijkste stoïcijnse oefeningen met je door. En om het praktisch te houden geef ik per oefening aan hoe je het moet uitvoeren.
1. Negatieve visualisatie – Wat is het ergste dat kan gebeuren?
Misschien wel de bekendste oefening van de stoïcijnen is negatieve visualisatie. Dit houdt in dat je letterlijk nadenkt over de meest negatieve uitkomsten in je leven. Vragen die stoïcijnen zich bijvoorbeeld stellen:
- Hoe ziet mijn leven eruit als ik mijn sociale status verlies?
- Wat zou ik ervaren als ik mijn geliefde verlies?
- Wat als ik al mijn geld verlies?
- Wat als ik opeens een lichamelijke beperking krijg?
Waarschijnlijk denk je nu: wat is dit voor negatief wereldbeeld? Wat heb ik daaraan?
Ik snap je punt, maar wacht nog even. Ondanks dat het negatief lijkt, is de uitkomst juist positief.
Ja, het gaat in tegen wat positiviteit goeroes tegen je zeggen. Zij verkondigen dat je altijd positief moet denken. In de werkelijkheid is het leven niet altijd positief. De stoïcijnen zijn dan ook van mening dat je óók negatief moet denken en daar vervolgens op een werkbare manier mee leren omgaan.
Waren Stoïcijnen dan pessimisten? Nee. Waren het optimisten? Ook niet. Zij gingen een stap verder.
Neem bijvoorbeeld de bekende vraag: is het glas half vol of half leeg? Een pessimist zou zeggen: “Het glas is half leeg.” Een optimist zou zeggen: “Het glas is half vol.”
Een Stoïcijn zou zeggen: “Wat als het glas helemaal leeg was? Dan zou ik altijd nog een mooi glas hebben. Wat mooi dat ik nu een glas heb én dat er ook nog wat in zit!”
Is het doel van deze oefening dan om constant negatief te denken? Nee, het doel is om af en toe stil te staan bij het meest heftige wat kan gebeuren. Want ja, de kans bestaat dat het zo uitpakt. Wat zijn de voordelen die dit met zich meebrengt?
Door uit te gaan van de meest negatieve situatie krijg je meer waardering voor wat je nu hebt. In plaats van denken dat het altijd beter kan en dat je nu iets mist, leer je het om te draaien. Je gaat inzien dat je veel te verliezen hebt en daarom dankbaar moet zijn voor alles wat je nu hebt.
Door uit te gaan van de meest negatieve uitkomst kan je bedenken hoe je deze kan voorkomen. Binnen managementstrategieën heeft dit zelfs een eigen term: ‘pre-mortem’.
Je leert te anticiperen op de slechte uitkomst. Als het je overkomt, dan raak je niet in paniek, maar weet je precies wat je moet doen. Negatieve visualisatie is op die manier een training voor een noodsituatie. In veel beroepen is dit een belangrijk onderdeel van de training, bijvoorbeeld bij defensie en de brandweer.
Als je nadenkt over de ergste uitkomst, dan leer je die te accepteren. Door die acceptatie durf je nu in actie te komen, omdat je rekening houdt met alle uitkomsten.
De oefening van negatieve visualisatie
Pas de oefening van negatieve visualisatie op deze momenten toe:
Maak het een onderdeel van je periodieke reflectie of journal. Stel jezelf dan vragen zoals ik hierboven noemde.
Bij voorbereiding van een nieuw project. Denk niet alleen na over de ideale uitkomst, maar ga uit van de meest negatieve situatie, zodat je goed voorbereid bent.
2. Amor Fati – Alles liefhebben
In 1914 brandde door een explosie een groot deel van de fabrieken van Thomas Edison af. Alle uitvindingen waar hij aan werkte gingen in vlammen op. Toen hij het zag gebeuren zei hij tegen zijn zoon: “Haal je moeder en al haar vriendinnen. Ze gaan nooit meer een vuur zien zoals deze!”
Deze reactie van Edison was niet uniek voor hem. Hij stond bekend om zijn onuitputtelijke doorzettingsvermogen. Wat hem ook overkwam, hij wist er met een positieve blik naar te kijken. Dit is iets wat stoïcijnen actief beoefenden en een term voor hadden: ‘Amor Fati,’ wat liefde voor het lot betekent.
In onze maatschappij hoor je mensen zeggen: “het is wat het is!”. Voor de stoïcijnen was Amor Fati meer dan dat. Het was geen simpele uitspraak, maar een ware levenshouding. En het ging niet zozeer om het accepteren, maar daadwerkelijk liefde ervaren voor wat je overkomt.
Voor een stoïcijn ziet dit er in de praktijk zo uit:
Overkomt je iets moois? “Geweldig! Dan kan je ervan genieten.”
Overkomt je iets heftigs? “Geweldig! Wat een les krijg je dan mee.”
Is het leven zo ‘gewoontjes’? “Geweldig! Het kan vele malen erger en er is nog ruimte om te groeien!”
Klinkt dit wat overdreven? Dat snap ik, het is iets wat tijd kost om te leren. Het werkt alleen een stuk beter dan je verzetten tegen wat gebeurt. Een mooie tekst vind ik dan ook van de filosoof Zeno, die het mooi naar een beeld weet te vertalen:
Als een hond is vastgebonden aan een wagen, en het wil volgen, wordt hij meegetrokken en volgt, waardoor zijn spontane actie gelijk is met de enige mogelijkheid. Maar als de hond niet volgt, zal hij alsnog gedwongen worden. Zo is het ook met mensen: zelfs als zij niet willen, dan nog worden zij gedwongen tot waar ze voor bestemd zijn.
Deze metafoor geeft mooi weer hoe het zit met wat ons overkomt. Wij hebben hier geen keuze in. Dan kunnen we maar beter als een blije hond meerennen, dan ons verzetten en meegesleurd worden.
De oefening van ‘Amor Fati’
Spreek in je hoofd liefde uit naar alles wat je overkomt. Maak hier een gewoonte van. Overkomt je iets moois? Spreek het uit. Overkomt je iets heftigs? Zeg tegen jezelf dat het een mooie les is.
Een goede manier om hier een gewoonte van te maken is door in je ochtendroutine iets te lezen wat deze gedachten bij je aanwakkert. Door dit te blijven herhalen neem je deze gedachten over.
3. Een blik van bovenaf – Uitzoomen op je leven vanuit het heelal
Wat in meerdere teksten terugkomt vanuit de Stoïcijnen is het advies om onze levens in perspectief te plaatsen. Hoe dan? Door uit te zoomen. Door je leven te zien als een klein onderdeel van het gehele heelal.
In dit moment vanuit je eigen ogen kan jouw probleem voelen als het grootste probleem in de wereld. Het moment dat je vanaf afstand kijkt, dan zie je dat je probleem er in het grote geheel niet toe doet.
De wereld letterlijk van afstand zien konden de Stoïcijnen niet, maar tegenwoordig kunnen astronauten dit wel. Wat zij aangeven is dat hun manier van denken compleet is veranderd door de wereld vanuit het heelal te zien.
Wat Astronauten beschrijven wordt het ‘overview effect’ genoemd. Hierover is een korte film gemaakt waarin astronauten dit bijzondere effect beschrijven.
Helaas kunnen we nog niet allemaal de wereld letterlijk vanaf afstand zien. Wat we hier vooral uit moeten halen is dat een ander perspectief ons denken compleet kan veranderen. Of dit nou is vanuit een ruimteschip of vanuit ons hoofd.
De oefening voor ‘blik van bovenaf’
De volgende keer als je last hebt van een probleem of vastloopt, zoom dan uit alsof je de wereld ziet vanuit het heelal. Hoe groot is je probleem dan echt? Hoe belangrijk is het nou echt om je hier druk over te maken?
4. Vrijwillige discomfort ervaren – leven als een arme
“Maak een aantal dagen vrij, waarin je tevreden bent met de meest schare en goedkope spullen, met lompe en simpele kleding, en vraag jezelf af: is dit de situatie waar ik zo bang voor was?” – Seneca
De stoïcijnen stonden bekend om hun vrijwillige keuze voor discomfort. Zo komt de quote hierboven van Seneca, één van de rijkste Romeinen uit zijn tijd. Hij ging bewust geregeld door het leven als een arme sloeber.
Het klinkt gek om dit vrijwillig te doen, maar denk er eens over na. Op dit moment leven we in een consumptiemaatschappij. We zijn gewend aan enorme luxe en comfort. Maar hoeveel geluk ervaren we nog van dat consumeren?
Je eerste auto brengt je een enorm geluk. Jaren laten durf je er niet meer in gezien te worden. We wennen snel aan spullen. Dit wordt hedonistische adaptatie genoemd. Het is nooit genoeg en we hebben altijd meer nodig.
Gelukkig ontwikkelt onze maatschappij mee met die behoefte naar meer, zou je zeggen. We blijven met nieuwe spullen komen en het wordt steeds makkelijker. Het leven is inmiddels makkelijker dan ooit, maar het ironische is dat mensen het tegelijk als lastiger ervaren dan ooit. Waar komt deze paradox vandaan?
Deze ogenschijnlijke tegenstelling ontstaat door de weerbaarheid van mensen. We hebben weerbaarheid nodig om goed te kunnen omgaan met moeilijke situaties in ons leven. Het ‘probleem’ is dat onze weerbaarheid alleen toeneemt door tegenslagen.
Je ontkomt in je leven niet aan tegenslagen, weerstand en moeilijke situaties. Vroeg of laat krijg je ermee te maken. Maar wat de een als een tegenslag ziet, ervaart de ander als een leuke uitdaging. Dat ontstaat door het verschil in weerbaarheid.
Hoe meer je kiest voor comfort, hoe lager je weerbaarheid wordt en hoe sneller je te maken krijgt met discomfort. Hoe meer je kiest voor discomfort, hoe weerbaarder je wordt en hoe comfortabeler je leven wordt. Zoals Jerzy Gregorek het mooi zegt:
Makkelijke keuzes, moeilijk leven. Moeilijke keuzes, makkelijk leven.
Het leven gaat je weerstand geven. De vraag is alleen: kies jij zelf voor discomfort of laat jij het leven kiezen wanneer het je overkomt? Een ding kan ik je verzekeren: het komt een stuk heftiger als je wacht tot het je overkomt, omdat je nergens tegen bestand bent. Zoals de bekende uitspraak luidt:
Hoe meer je zweet in vrede, hoe minder je bloedt in oorlog – Norman Schwarzkopf
Dit is de reden waarom stoïcijnen kiezen voor discomfort. Niet omdat ze zo genieten van pijn, maar omdat ze weten dat die pijn zorgt voor een mooier leven.
De oefeningen voor ‘vrijwillige discomfort’
Er zijn natuurlijk verschillende oefeningen die je kan doen om discomfort te ervaren. Een aantal voorbeelden van wat ik zelf doe:
- Koud douchen
- Zwaar trainen en grenzen daarin opzoeken
- Vasten (zie ook mijn artikel over hoe je start met Intermittent Fasting)
- Een challenge waarin een tijd iets niet mag, bijvoorbeeld geen alcohol
- Meditatie waarbij je stil moet blijven zitten
5. Beoefenen van dankbaarheid
Een belangrijke stoïcijnse oefening is richten op dingen in het leven waar je dankbaar voor bent. Zo schreef de beroemde stoïcijnse keizer Marcus Aurelius:
“Maak in je hoofd dingen niet jouw bezit die niet van jou zijn, maar wees dankbaar voor de dingen die je wel daadwerkelijk bezit en denk erover na hoe graag je deze zou willen als je ze niet zou hebben.”
De stoïcijnen hadden duizenden jaren geleden al door dat geluk niet ontstaat door altijd meer te willen. Nee, je moest vooral dankbaar zijn voor wat je nu hebt.
In onze maatschappij zoeken mensen constant op de verkeerde plekken naar geluk. Ze zijn vooral bezig met ‘meer’ in plaats van wat ze nu hebben.
Het blijkt dat een simpele oefening als dankbaarheid een van de meest effectieve manieren is om gelukkig te worden. (bron)
De kracht van dankbaarheid legt de monnik David Steindl-Rast prachtig uit in een TED-talk.
De oefening van dankbaarheid
Schrijf elke dag één ding op waar je dankbaar voor bent. Sta hier even bij stil en visualiseer waar je dankbaar voor bent. Ervaar het gevoel erbij.
6. Vraag jezelf af wat jouw superheld zou doen
Het is een gewoonte onder stoïcijnen om na te denken over wat hun superheld zou doen. Zij hadden een ideaalbeeld van een stoïcijn. Elk moment dat ze niet wisten wat ze moesten doen, vroeger ze zich af: wat zou deze ideale stoïcijn doen in deze situatie?
Het klinkt kinderachtig om te doen, maar blijkt in de praktijk super effectief. Meestal weten we wel wat we moeten doen, maar zoeken we de makkelijke uitweg. We kiezen dan voor het goede gevoel in plaats van voor ‘het juiste’.
Je kent wel ‘het stemmetje’ in je hoofd dat je laat twijfelen. Je weet dat je moet sporten, maar je bent moe. Het stemmetje zegt dan tegen je: “Sporten als je moe bent is gevaarlijk, straks loop je een blessure op.” Op zo’n moment is het slim om jezelf af te vragen wat jouw superheld zou doen.
Zoals de stoïcijnse filosoof Seneca ooit schreef:
Kies iemand van wie zowel het leven, als de woorden en het gezicht met daarachter het karakter, jouw goedkeuring verdient. Denk altijd aan die persoon als jouw voogd of als jouw rolmodel. Het is nodig, in mijn ogen, om iemand te hebben die als standaard kan dienen waartegen wij ons karakter kunnen meten. Zonder een liniaal kan je niet recht maken wat krom is.
Vroeger moesten we in de groep passen om te overleven, daarom zijn we zulke sociale wezens. We passen ons relatief makkelijk aan op onze omgeving. Dit principe kan je in je voordeel gebruiken door jezelf in je hoofd te omringen met superhelden.
De oefening van de superheld
Bedenk wie voor jou een superheld is (wat ook een fictief personage mag zijn) of hoe de beste versie van jezelf eruit ziet. Elk moment dat het nodig is haal je jouw superheld erbij. Je vraagt jezelf dan af: “Wat zou *vul hier jouw superheld in* in mijn situatie doen?”
7. Reflecteren van je leven en dagen – Journalling
De reden dat veel teksten bewaard zijn gebleven vanuit de oude stoïcijnen, is omdat zij er een gewoonte van maakten om te reflecteren op het leven. Zo is het boek ‘meditations’ van de keizer Marcus Aurelius een compleet journal van jarenlang schrijven. Alles wat hij daarin schreef waren lessen voor zichzelf, het was nooit het doel dat het gepubliceerd zou worden.
Het reflecteren op je leven en dagen is niet iets wat alleen stoïcijnen deden. Het is iets wat we terug zien komen in verschillende stromingen. Voor stoïcijnen was het alleen dé manier om hun filosofie te beoefenen. Het was hun manier om hun dagen te plannen en erop te reflecteren.
In de tijd dat het stoïcisme opkwam zagen ze het al als noodzakelijk om een journal bij te houden. Inmiddels is de maatschappij een stuk complexer geworden dan toen. Het is daarom alleen maar belangrijker geworden om een journal bij te houden.
De oefening van reflecteren
De belangrijkste stap is: starten met een journal. Maak je in het begin niet druk om het ideale journal, daar was ik te lang mee bezig voordat ik begon. De belangrijkste stap is dat je begint.
Maak er een gewoonte van om elke dag iets in je journal te schrijven. Begin zo simpel dat je er geen nee tegen kan zeggen. Vragen die je bijvoorbeeld kan beantwoorden in je journal zijn:
- Waar ben ik dankbaar voor?
- Wat ging goed vandaag?
- Wat moet ik verbeteren?
Zelf gebruik ik een digitaal journal via de software “Notion”. In Notion heb ik mijn hele leven verwerkt en het is letterlijk een uitbreiding op mijn brein geworden. Een digitaal journal heeft in mijn ogen meer voordelen dan nadelen, maar kies wat bij jou past.
Beginnen met je eerste stoïcijnse oefening
Nu je de zeven beste oefeningen van het stoïcisme kent wordt het tijd dat je het gaat toepassen. Dat is waar het stoïcisme tenslotte om draait. Hou het simpel en kies één van de bovenstaande oefeningen uit en maak het onderdeel van je leven. Succes!
